Bergh in jaartallen

BERGH IN JAARTALLEN
Hierin zijn ook enkele jaartallen opgenomen uit de omgeving die interessant zijn voor de Berghse geschiedenis en jaartallen uit de vaderlandse geschiedenis.
Het betreft een voorlopige lijst

Vr Chr
9000 Jagerskamp in Dichteren bij Doetinchem (grenzend aan de Berghse dorpen Kilder en Wijnbergen)
8000 De mensen gaan de bodem bewerken en uitgelezen gewassen verbouwen. Er is een vuursteenwerkplaats bij Lengel blijkens opgravingen in 1981
4000 In Stokkum wordt gebruik gemaakt van vuistbijlen (blijkens een vondst in 1991 door W. Verstegen)
2500 De eerste landbouwers vestigen zich in onze streek
0 tot 1000
0 Christus geboren
ca 400 Kerstening van de Liemers vindt plaats
ca 458 De Romeinen worden verdreven door een verbond van Germaanse stammen
511 Clovis de grondlegger van het Frankische Rijk, overlijdt
ca 600 Grote verandering in de landbouwtechniek: de hakploeg wordt vervangen door de trekploeg bespannen met ossen
697 De H. Willibrord bouwt de Martini-Kerk te Emmerik
768 Karel de Grote komt aan de macht
785 Widukind, Saksische aanvoerder geeft zich over aan de Franken
800 Karel de Grote tot keizer gekroond door Paus Leo III
814 Karel de Grote overlijdt; Lodewijk de Vrome volgt hem op.
In de periode van Lodewijk de Vrome wordt voor het eerst iets over het Berghse land geschreven
828 Oudst overgeleverde vermelding van Asuen (Azewijn) en Kniphees bij Emmerik: Geroward schenkt goederen te Langerak, Heelweg, Aalten Varsseveld, Hummelo, Heze en Azewijn aan de Utrechtse kerk
838 Oudst overgeleverde vermelding van Leomeriche (Liemers)
885 Einde invallen Noormannen: hertog Godfried, aanvoerder van de Denen wordt vermoord bij Spijk-Lobith
944 Otto I, de latere keizer Otto de Grote houdt hofdag op Eltenberg
ca 967 Wichmann, gouwgraaf van Hamaland en kasteelheer te Hoog-Elten sticht een dames-stift dat bedoeld is om de dochters van de hoogadel op te nemen
969 Misschien wordt de eerste kapel, toegewijd aan Sint-Petrus in Banden, in Beek gesticht door graaf Wichman van Hameland
996 Op de Rijksdag te Nijmegen beslecht keizer Otto III de langdurige twist over de aanspraken van Adela en Balderik op de stichtingsgoederen van het stift Elten
11e eeuw
1018 Balderik wordt op de Rijksdag te Nijmegen ter verantwoording geroepen terzake van de dood van graaf Wichman van Vreden
1018 Er komt officieel een einde aan Hamaland
1024 Meinwerk, bisschop van Paderborn, en zijn zuster Adela, non te Elten, verdelen de erfgoederen die hun moeder Adela heeft nagelaten
12e eeuw
ca 1100 Abdis Irmgard begint met de bouw van de romaanse basiliek in Hoog Elten
1140 Oudste vermelding kerk van Zeddam
1142 Arnoldus, aartsbisschop van Keulen, getuigt, aangezien de kooplieden van Wesel, Xanten, Emmerik, Elten en Doetinchem, te Rees komende, tolvrijheid zullen genieten [oud-archief Doetinchem]
1142 Eerste vermelding van Vethusen, Dykhusen, Hanevorde[ = Heynvoorde, thans De Kemp], Lobrick
1144 Eerste vermelding van Lengel
ca 1170 Rabodo I van den Bergh overlijdt, Rabodo II volgt hem op
1179 Klooster Bethlehem bij Doetinchem wordt gesticht; Rabodo II van Bergh is hierbij aanwezig
13e eeuw
ca 1200 Het Sint-Vitusstift op Eltenberg bezit in Braamt het Nutselers goed en het goed Ten Have
1206 Eerste schriftelijke vermelding van Beek: Simon van Hese, proost van het stift Emmerik, geeft het kapittel van Sint-Maarten aldaar behalve de kerk van Beek met alle rechten en inkomsten ook tienden in Huthum, Emmerik en Vrasselt
1230 Graaf Otto II geeft stadsrechten aan Doetinchem; Hendrik van den Bergh is hierbij aanwezig
1231 Montferland bij Zeddam 12 augustus: Scheidsrechters wijzen vonnis in het proces tussen het Emmerikse kapittel en Everhard van Hese en zijn aanhang
1234 Vermelding van goederen in Braamt
1240 Hendrik van den Bergh verhuist van Montferland naar nieuwe woontoren op plaats waar nu Huis Bergh staat
1240 Eerste vermelding van Wimburg (Wijnbergen)
1240 Gerard van Elten en de erven van wijlen zijn broer Gozewijn van Elten verkopen aan het klooster Bethlehem bij Doetinchem het goed Ulth met twee houtwaren in Stokkumer- en Loberkerbosch en twee erven in Nederelten
1257 Frederik van Netterden treedt op als richter in naam van de heer van den Bergh
1280 Abdis Godelindis van Elten verkoopt het Naardinger-land (Bussum, Hilversum en Naarden) aan de graaf van Holland, dat sinds die tijd de naam Gooiland draagt
14e eeuw
1303 Wolterus de Bongart verkoopt met toestemming van zijn leenheer Everardus de kemenade de tiend te stokkum aan Agnes de Henghuisen en haar zoon Everardus
1309 Diverse oorkonden te ‘s-Heerenberg inzake geldleningen van lombarden, o.a. door de gebroeders Frederik, Hendrik en Adam van den Bergh.
1312 Adam II van den Bergh overlijdt; Frederik II volgt hem op
1313 Oudst overgeleverde vermelding van Monferant, berg
1339 De mensen van Beek bouwen hun eerste stenen kerk
1340 Oudst overgeleverde vermelding van Kijller (Kilder).
1348 Door het huwelijk van Willem van den Bergh en Sofia van Bylant in 1348 kwam het Montferlandse bezit voor een deel aan het Huis Bergh, n.l. voor zover de van Bylants het van Gelre in leen hadden.
1354 Boerenopstand op de Veluwe
1355 Hertog Reinoud III van Gelre doet zijn bezittingen en rechten in de Liemers – waarbij ook Beek was begrepen – over aan graaf Jan van Kleef
1365 Het kapittel van Sint-Walburg te Zutphen verkoopt het goed Ten Rensken in Beek aan het graaflijke college van kapittelheren op Eltenberg
1370 kapel in Azewijn wordt gesticht
1379 ‘s-Heerenberg krijgt stadsrechten
1365 De muur aan de zuidzijde van het romaanse middenschip stort in (Elten)
1399 Pancratiuskerk wordt na een belangrijke uitbreiding onder Frederik III van den Bergh (1381-1416) tot parochiekerk van de stad ‘s-Heerenberg verheven
15e eeuw
1400 Frederik van den Bergh en zijn schoonzoon Otto van der Leck verkopen het goed Te Harstlo
1416 Willem de Rijke, heer van den Bergh, Bylant en Hedel
1427 De hertog van gelre verkoopt al zijn rechten in de Bergherbossen aan de heer van den Bergh
1443 Oorkonde inzake pacht Woestengoed in Loerbeek
1447 Willem II heer van den Bergh en Bylant legt vast dat hertog Adolf I van Kleef aan hem heeft verpand: het kerspel Beek, het holtgericht in de Didamse bossen en meer inkomsten
1450 Willem heer van den Bergh sticht gasthuis aan de Kellenstraat
1450 Gerrit van der Wilten draagt zijn aandeel in de Bijvank in het kerspel Beek in leen op aan heer willem van den Bergh
1451 Willem van den Bergh bezit vier dwangmolens: ‘s-Heerenberg, Zeddam, Didam en Gendringen
1457 Het gilde van Sint Antonius te ‘s-Heerenberg wordt voor het eersrt schriftelijk genoemd
1465 Oswald, graaf van den Bergh
1473 Hertog Karel van Bourgondie schenkt hertog Johan van Kleef als dank voor bewezen diensten o.a. het gebied tussen Emmerik en de IJssel.
1475 Het markenboek van Lengeler- en Stokkumerbos maakt melding van gilden Sint Sebastiaan en Sint Antonius te ‘s-Heerenberg
1481 Hertog Johan I van Kleef, oudste zoon van hertog Adolf I van Kleef en Maria van Bourgondië, overlijdt
1481 De Kemnade is in het bezit bij de Mommen
1486 De heer van den Bergh wordt door keizer Frederik tot rijksgraaf verheven. Het land van den Berghe is nu een graafschap
1492 Columbus ontdekt Amerika
1496 Geert van Wou giet Sint Pancratiusklok ‘s-Heerenberg
16e eeuw
1503 Heerlijkheid Boxmeer wordt Berghs bezit
ca 1505 Drie schattingslijsten van Beek
1513 Frederik van den Bergh, heer van Hedel overlijdt
1515 Karel V vorst der Nederlanden
1517 Maarten Luther slaat zijn 95 stellingen aan de slotkerk van Wittenberg
ca 1520 In Antwerpen wordt altaarretabel voor Sint-Oswalduskerk Zeddam gesneden
1532 Oswald graaf van den Bergh tekent protest aan omdat mensen uit Babberich of Zevenaar hout hebben gehaald uit de Beekse heide
1532 Graaf Oswald van den Bergh gelast op 27 april de stadhouder Jan Everwyn om een publicatie in de kerken van Zeddam en ‘s-Heerenberg te doen voorlezen i.v.m. verwaarlozing tochtsloten in Vinkwijkerbroek
1538 Willem van den Bergh geboren
1539 Maria van Nassau geboren (zus van Willem van Oranje)
1545 Begin Concilie van Trente (tot 1563)
1546 Oswald II overlijdt
ca 1550 Boetzelaersborg wordt gebouwd door Daem en Hector van den Bergh
1559 Proosdij Emmerik wordt gesplitst in twee stukken: een Kleefs deel (politiek een deel van het hertogdom Kleef) kwam aan het aartsbisdom Utrecht, een Bergs deel (politiek een deel van Nederland) kwam aan het bisdom Deventer
1568 Begin Tachtigjarige Oorlog
1568 Graaf Willem van den Bergh wordt protestant
1570 Andries van Anderlecht mag geen schatting heffen in de heerlijkheid Beek
1572 Anderlecht, de drost van Huis Bergh verslaat de Geuzen te ‘s-Heerenberg
1575 Gilde Sint Antonius te ‘s-Heerenberg wordt genoemd in rekeningen die bewaard zijn
1581 Graaf Willem van den Bergh wordt stadhouder van Gelderland als opvolger van graaf Johan van Nassau, broer van Willem van Oranje
1581 Staatse troepem worden in ‘s-Heerenberg gelegerd in het kerkgebouw
1583 Graaf Willem van den Bergh kiest de zijde van Spanje en stelt uitdrukkelijk, dat hij zijn protestantisme niet zou behoeven te verloochenen
1583 Kanselier en Raden van het Hof van Gelderland schrijven op 6 november uit Arnhem aan de stad Doetinchem, dat zij, op last van de prins en de algemene staten, de stadhouder graaf Willem van den Bergh ‘van wegen eenige inditiën ende suspitiën’, in hechtenis hebben doen nemen – en vermanen hen om vooral waakzaam en eensgezind te blijven [oud-archief Doetinchem]
1583 Sasbout Vosmeer wordt benoemd tot eerste Apostolisch Vicaris van de Hollandse Zending
1589 De Nederlandse kruidkundige Clusius, hoogleraar te Leiden, komt in het bezit van aardappelen; twee eeuwen later wordenaardappelen het hoofdvoedsel in onze streek
1591 In juni wordt Deventer ingenomen door Maurits, ondanks hardnekkige tegenstand van Herman van den Bergh, één van de voor Spanje vechtende zonen van Willem
1591 Juliana en Wilhelmina van den Bergh verdrinken in de oude IJssel
1598 Op 23 juli wordt de eerste protestantse preek in Zeddam gehouden
1599 Maria van Nassau overlijdt in Huis Ulft
1599 Frederik graaf van den Bergh schrijft op 6 juli aan stad Doetinchem dat het een oud gebruik is, om, wanneer een stad is beschoten, de generaal der artillerie de beste en grootste klok te schenken [oud-archief Doetinchem].
17e eeuw (voor Holland: Gouden Eeuw)
1605 Mechteld ten Ham – de Heks van ‘s-Heerenberg – sterft op 25 juli op de brandstapel
1609 Twaalfjarige Bestand
1610 Herman van den Bergh en zijn vrouw Maria Mancia, markiezin van Bergen op Zoom vergroten het kasteel te ‘s-Heerenberg (De letters H.G.Z.D.B.M.M.V.B. op de voorgevel herinneren er aan).
1611 Walter Gyskens volgt Henrick van Braempt op als gildemeester van Sint Antonius te ‘s-Heerenberg
1611 Proces tussen de markgenoten van Kortermark en het Beekse gilde
1627 Een grote uitbreiding van het kasteel te ‘s-Heerenberg naar de stadszijde door Albert van den Bergh
1629 Hendrik van den Bergh valt de Veluwe binnen
1629 Oogst door oorlogshandelingen verloren gegaan
1647 Heksenproces Braamt
1648 Einde Tachtigjarige Oorlog (vrede van Münster)
1661 De hertog van Kleef lost de pandschap van Wehl en verpandt de Groote Mark van Beek of het Kleefsche Holt
1663 De landdrost der Graafschap Bergh verleent op 20 oktober aan de stad Doetinchem een akte ‘de non praeindiciando’, omdat hij onder Wijnbergen zand had laten graven, waarop de stad Doetinchem recht van weide en uitdrift had, en hij dit recht niet had erkend [oud-archief Doetinchem]
1667 Madeleine van den Bergh restaureert De Padevoort
1672 Rampjaar: op 4 april verklaart Lodewijk XIV de Nederlanden de oorlog. De Regering is Radeloos, het Land Reddeloos en het Volk Redeloos
1674 Na de Franse oorlog van 1672 tot 1674 was er in Bergh meer volk en meer armoede (van een Gouden Eeuw was niets te merken)
1676 Schatting zielental Bergh: 1465
1681 De Zeddamse pastoor Jodocus is ten strengste verboden om te dopen
1685 De graaf van Bergh staat toe dat Minderbroeders van het nieuwe klooster in Elten missioneren in Beek
18e eeuw
1702 Roode Loop in Bergh (zie knop Berghse bevolking; geschiedenis)
1709 Strenge winter vanaf Driekoningen; veel vee dood gevroren; wintergewas dood gevroren
1710 Christiaan Meurs, koster in Beek, dient zijn beklag in over het gedrag van pastoor Sommer
1712 Geslacht Van den Bergh sterft uit; Bergh komt in bezit van Oswalds Duitse achterneef Franz Wilhelm von Hohenzollern
1713 Gildeboek Sint Joris Braamt wordt aangelegd
1713 Runderpest waait over uit Azie
1726 Kerk van Wijnbergen: de eerste schuurkerk na de Reformatie wordt gebouwd
1727 Theodorus Bücker tekent kadastrale atlas van de gemeente Bergh
1728 Geboorte van Johan Baptist de Dolle Graaf
1735 Het kasteel te ‘s-Heerenberg gaat in vlammen op, tien jaren is gewerkt aan de herbouw
1743 Jan de Beijer maakt diverse tekeningen in Bergh
1746 Hannoveraanse cavaleristen betrekken winterkwartieren in Bergh
1753 Zielental Bergh wordt geschat op ca 1835: voor de bezoldiging van de armenjager leveren de inwoners van Bergh hun bijdrage
1758 De Staten van Zutphen geven opdracht de door Hannoveraanse troepen geleden schade te inventariseren
1771 Derde epidemie ruderpest in Bergh
1772 De ringmuur aan de westkant van het kasteel te ‘s-Heerenberg wordt afgebroken
1784 Op last van het Hof Provinciaal worden de weerbare mannen geregistreerd
1787 Anton Aloys von Hohenzollern-Sigmaringen bezoekt ‘s-Heerenberg als graaf van den Bergh
1790 De gilden van Braamt en Kilder treden op als rechtspersonen bij het in erfpacht geven van een stuk der gemene luide, palend aan de grond van ‘t huis ‘t Loo aan de eigenaar van dit goed, Jan Christiaan van Marle
1795 Fransen vallen onder leiding van Pichegru de republiek der Verenigde Nederlanden binnen
1799 Grootseminarie gevestigd in het kasteel te ‘s-Heerenberg
19e eeuw
1800 De ingezetenen van het kerkdorp Beek dienen hun request in om teruggave van de middeleeuwse kerk en kerkefondsen
1809 Lodewijk Napoleon Bonaparte maakt een dienstreis in het departement van de IJssel. Op 21 maart gaat hij naar ‘s-Heerenberg. In Zeddam wordt hij aangeklampt door enkele inwoners hetgeen tot gevolg heeft dat de katholieken de Sint Oswalduskerk terug krijgen
1810 Aanleg van de Koningsweg van Wehl naar Elten
1815 Bij het Weense Congres wordt besloten dat het gebied van de Vier Heezen op de Spuelberg (tussen de stad Emmerik en de huidige Nederlandse grens) Duits moet worden in ruil voor de Duitse enclaves Wehl, de Liemers en Huissen die Nederlands worden
1819 Azewijn krijgt nieuwe kapel
1840 Er wordt begonnen met aanleg verharde weg Zutphen-Keppel-Wehl-Zeddam-‘s-Heerenberg-Emmerik (gereed in 1847)
1842 Grootseminarie vertrekt uit ‘s-Heerenberg
1851 Verharde weg Terborg-Zeddam wordt aangelegd
1856 Havezathe Het Loo of Oploo in Kilder wordt afgebroken
1863 Netterden gaat van Bergh naar de gemeente Gendringen
1872 Herdenking inname Den Briel door Watergeuzen op 1 april ontaardt te ‘s-Heerenberg in rellen
1882 Gilde van Stokkum wordt weer opgericht
1885 Spoorweg Zevenaar-Doetinchem komt gereed
1886 Kilder wordt zelfstandige parochie (met Wehlsebroek): Sint Jan (kerkinwijding 17 juni)
1889 Schuttersvereniging Wilhelmina Azewijn wordt opgericht
1897 Kerkwijding nieuwe Sint Pancratiuskerk
20e eeuw
1902 Stoomtram Zutphen-Emmerik wordt in gebruik genomen
1910 Klooster Duitse Jezuïeten komt gereed in ‘s-Heerenberg (later Gouden Handen)
1911 Oprichting schutterij de Eendracht Lengel
1912 Jan Herman van Heek koopt Huis Bergh met de bijbehorende bezittingen, groot ca 1200 hectaren van Wilhelm August, Fürst von Hohenzollern
1915 Stokkum wordt een zelfstandige parochie
1914 tot 1918 Eerste Wereldoorlog. Nederland blijft neutraal, maar omdat er geen goederen kunnen worden ingevoerd, wordt elk beschikbaar plekje grond benut om in de eigen levensonderhoud te voorzien
1937 Witte Paters komen in ‘s-Heerenberg
1939 Grootste deel van het kasteel brandt uit tijdens werkzaamheden aan de zolder; herbouw duurt tot 1942
1940 Tweede Wereldoorlog begint; in de strijd aan de Grebbelinie sneuvelen Willem Berntzen uit Beek, Lambert Span en Gerardus Elting uit ‘s-Heerenberg en Willem Harmsen uit Lengel
1942 Pastoor Jan IJsbrands Galama en kapelaan Marinus Adr van Rooijen overlijden in concentratiekamp Dachaut
1943 De drie klokken die in 1883 zijn opgehangen te Beek, verwijderd
1945 Op 1 april wordt Bergh bevrijd door de Canadezen
1946 Van Heek schenkt kasteel met inventaris en grondbezit aan een stichting die de instandhouding en het beheer van het gehele complex ten doel heeft
1946 Jan Herman van Heek redt de door oorlogshandelingen beschadigde toren te Hoog Elten, door haar voor eigen rekening te laten stutten
1946 Pastoor te Riele krijgt opdracht om in Braamt een eigen kerk te bouwen
1957 Jan Herman van Heek overlijdt op het kasteel en wordt begraven op de N.H. begraafplaats te ‘s-Heerenberg
1966 Het Harreveld gaat van Bergh naar de Gemeente Doetinchem
1974 Autosnelweg A15 (later A18 genoemd) komt gereed. Een deel van Kilder wordt ingedeeld bij Wijnbergen
1984 Een gedeelte van Wijnbergen wordt bij Doetinchem gevoegd
1994 Gilde Sint Joris bouwt vakantiebungalow, type ‘Braamt
Literatuur waar bovenstaande jaartallen vermeld staan:
Diverse nummers Old Ni-js
Wil Bronkhorst en Henk Harmsen: Stokkum; uit de historie van dorp en omgeving (1973) [hoofdstuk VI: Hoog-Elten in jaartallen].
A.G. van Dalen: Gelderse Historie in de Liemers (1971)
A.G. van Dalen: Gilden & Schutterijen in de Graafschap Bergh (1971)
‘Meester’ Lovink Hkz: De Geschiedenis van Doetinchem
John Thoben: Sint-Jorisgilde Braamt. Een traditie van 625 jaar (Braamt 1995).
John Thoben: Het kerspel Beek in de Liemers (Oorkonden).
Bron: Heemkunde Kring
Voor meer informatie over ’s-Heerenberg ga naar www.heemkunde.nl